لجستیک و انواع آن

در مطلب تعریف لجستیک درباره‌ی مفهوم لجستیک و مدیریت آن توضیح دادیم و به طور مختصر با انواع لجستیک آشنا شدیم. حالا در ادامه‌ی آن مطلب می‌خواهیم به طور مفصل‌تری درباره‌ی انواع لجستیک صحبت کنیم و از کاربردهای آن‌ها بیشتر بدانیم.

انواع لجستیک

لجستیک را می‌توان به مدل‌های مختلفی دسته‌بندی کرد. دسته‌بندی‌های لجستیک نظامی و غیرنظامی، درون سو و برون سو و انواع لجستیک بر اساس خدمات ارائه شده، تقسیم بندی‌هایی است که می‌توان برای مفهوم لجستیک انجام داد. برخی از این دسته‌بندی ها با یکدیگر همپوشانی دارند و برخی مباحث متفاوتی را در بر می‌گیرند. در ادامه به بررسی این دسته‌بندی‌ها و انواع لجستیک می‌پردازیم تا دید بهتری درباره‌ی مفهوم لجستیک به دست بیاوریم.

لجستیک نظامی و غیرنظامی

از آنجایی که مبحث لجستیک نظامی، یک بحث بسیار گسترده و تخصصی است، در ادامه‌ی مطلب تنها به طور مختصر به معرفی این نوع از لجستیک می‌پردازیم و بعداً در صورت نیاز، در یک مطلب جداگانه به سراغ آن می‌رویم.

لجستیک غیرنظامی اما خود دو زیرمجموعه‌ی دیگر به نام‌های لجستیک کلان و لجستیک خرد دارد. لجستیک کلان به مباحث مدیریت لجستیک در حوزه‌ی اقتصاد کلان و لجستیک خرد به مباحث مدیریت لجستیک در حوزه‌ی اقتصاد خرد می‌پردازد. لجستیک بین‌الملل، لجستیک ملی، لجستیک تجاری و غیره از بخش‌های لجستیک کلان و لجستیک کارخانه و شرکت از بخش‌های لجستیک خرد محسوب می‌شوند.

لجستیک خرد

هیچ کار تولیدی بدون وجود لجستیک نمی‌تواند رشد کند و به حیات خود ادامه بدهد. تمام کارخانه‌ها و شرکت‌ها برای دوام کسب‌وکارخود به لجستیک نیاز دارند و باید آن را بخشی از چارت سازمانی خود قرار بدهند، که این مبحث در دسته‌ی لجستیک خرد قرار می‌گیرد. حال خود لجستیک خرد دوباره به چهار دسته‌ی زیر تقسیم می‌شود.

لجستیک مقدم

تأمین و تدارک مواد اولیه و قطعات با استفاده از لجستیک مقدم یا لجستیک تدارکات انجام می‌شود. شما با استفاده از این نوع لجستیک، می‌توانید از تداوم تأمین این مواد و قطعات از تأمین‌کنندگان تا کارخانه‌های تولیدی اطمینان پیدا کنید.

لجستیک درون کارخانه

فرایند تولید و دیگر فعالیت‌های اجرایی، نظارتی، مدیریتی و کنترلی در هر کارخانه یا شرکتی به نظارت و مدیریت نیاز دارد که این کار را می‌توان با استفاده از لجستیک درون کارخانه انجام داد. این نوع لجستیک روی جریان کالا و نگهداری از آن نظارت دارد و اطمینان پیدا می‌کند که کالا (که شامل مواد اولیه، کالای در جریان ساخت و محصول نهایی می‌شود) از ابتدای ورود مواد اولیه تا زمان خروج محصول، در فرایند تولید به درستی به کار گرفته شود.

لجستیک تالی (بیرونی)

از این لجستیک به عنوان لجستیک توزیع نیز نام می‌برند. لجستیک تالی بر فرایند ارسال و توزیع محصول نهایی نظارت و تمرکز دارد تا مطمئن شود این محصول به درستی از کارخانه به دست مشتریان می‌رسد.

لجستیک معکوس

از این نوع لجستیک برای بررسی چرخه‌ی جریان محصول اما به صورت معکوس استفاده می‌کنند. در ادامه توضیح بیشتری درباره‌ی این نوع از لجستیک‌ می‌دهیم.

لجستیک کلان

در لجستیک کلان مباحث فرابنگاهی مورد توجه قرار می‌گیرد و به موضوع‌های لجستیک و زنجیره‌ تأمین در سطح کلان (نه بنگاهی) پرداخته می‌شود. از این لجستیک با عنوان‌های "لجستیک تجاری"، "لجستیک ملی" یا "لجستیک فرابنگاهی" نیز یاد می‌کنند. این نوع از لجستیک دامنه‌ای از فعالیت‌های تجاری مانند حمل‌ونقل، یکپارچه‌سازی بارهای تجاری، انبارداری، تبادلات مرزی، امور گمرکی و سیستم‌های توزیع بین‌المللی و درون کشوری را در بر می‌گیرد.

از حوزه‌های اصلی لجستیک تجاری می‌توان به زیرساخت‌های لجستیکی مانند جاده، ریل، فرودگاه، بندر و غیره، خدمات لجستیکی مانند توزیع و پخش درون شهری، بین شهری و بین‌المللی، امور و فرایندهای گمرکی و ردیابی و ردگیری محموله‌های ارسالی، اشاره کرد. از لجستیک تجاری به عنوان اسکلت تجارت یک کشور نیز یاد می‌کنند. عملکرد لجستیکی بهتر و آسان سازی تجارت می‌تواند باعث شکوفایی تجارت، تنوع صادرات، جذابیت برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی شود.

لجستیک درون سو و برون سو

هر سیستم لجستیک دو دسته‌ی اصلی درون سو و برون سو دارد. دسته‌ی درون سو به بخش‌های مدیریت جابه‌جایی کالا از تولیدکننده به انبار یا خرده‌فروش‌ها و دسته‌ی برون سو به تأمین کالا از انبار و تحویل آن به دست مشتری یا مصرفکننده‌ی نهایی اشاره دارد.

انواع لجستیک بر مبنای انواع خدمات ارائه شده

لجستیک بر اساس خدماتی که در هر صنعت به مشتریان ارائه می‌شود، می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

لجستیک معکوس |  Reverse Logistics

لجستیک معکوس همان‌طور که پیشتر گفتیم، روی بازگشت کالا از مقصد به انبار یا مبدأ تمرکز دارد و معمولا زمانی استفاده می‌شود که قصد داریم کالایی را پس بدهیم یا آن را امحا کنیم یا درباره‌ی یک کالای پس داده شده، تصمیم گیری کنیم. در این نوع لجستیک، فرایند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل جابه‌جایی از گیرنده به فرستنده انجام می‌شود.

لجستیک سبز | Green Logistics

در این نوع لجستیک تمام تلاش بر این است که فرایندهای حمل‌و‌نقل در جهت کاهش اثرات محیط زیستی انجام شود. از طریق اجرای مواردی مانند بهینه‌سازی مسیرها، استفاده از حمل‌و‌نقل هوایی و عدم استفاده از وسایل نقلیه‌ی دودزا، می‌توان در مسیر لجستیک سبز قدم برداشت.

لجستیک اضطراری |  Emergency Logistics  

از این نوع لجستیک بیشتر در شرکت‌های فعال در صنعت حمل‌و‌نقل و زنجیره‌ی تأمین استفاده می‌شود. لجستیک اضطراری زمانی به کار می ‌آید که در فرایند تولید کالا تاخیری ایجاد شود یا یک حادثه‌ی طبیعی رخ بدهد و سیستم مجبور شود محصول را با سرعت بیشتری در طول زنجیره انتقال دهد.  

لجستیک تولید | Production Logistics

لجستیک تولید در بهسازی فرایند تولید کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد و این هدف را دارد که محصول مناسب، در زمان مناسب با کیفیت مناسب در اختیار هر یک از دستگاه‌های کارخانه یا شرکت قرار بگیرد. به این صورت می‌توان سیستمی بهره‌ور داشت و در مدت زمان کمتری، محصولات بیشتری تولید کرد.

لجستیک توزیع | Distribution Logistics

کار لجستیک توزیع زمانی آغاز می‌شود که سفارشی از سمت مشتری در سیستم ثبت و به تبع آن عملیات پردازش در انبار و تحویل سفارش به مشتری شروع می‌شود. در لجستیک توزیع به دلیل اینکه زمان و مکان عرضه و تقاضا با هم متفاوت هستند، باید توازن و تعادلی بین این دو برقرار کرد.

لجستیک نظامی | Military Logistics

هر ارتشی برای موفق شدن به منابع خود نیاز دارد و سیستم لجستیک نظامی بابد بتواند در زمان مناسب منابع مورد نیاز ارتش را به دست آن‌ها برساند. لجستیک نظامی به اندازه‌ای اهمیت دارد که گفته می‌شود از دلایل عمده‌ی شکست بریتانیایی‌ها در جنگ استقلال آمریکا و شکست متحدین در جنگ جهانی دوم، شکست این دو گروه در مدیریت لجستیک نظامی خود بوده است.  

لجستیک کسب‌و‌کار| Business Logistics

فرایند کاری این نوع لجستیک زمانی آغاز می‌شود که مشتری کالا یا محصولی را از یک فروشگاه خریداری می‌کند. چه خود کسب‌وکار، سیستم مدیریت ناوگان حمل و نقل اختصاصی خود را داشته باشد، چه این کار را به شرکت‌های طرف سوم(Third Parties) واگذار کرده باشد، باید فرایند لجستیک کسب‌وکاررا انجام دهد که این فرایند از زمان ثبت سفارش شروع و تا بعد از عملیات ارسال برای مشتری ادامه دارد. به طور خلاصه می‌توان لجستیک کسب‌وکار را "رساندن کالای درست در زمان معین شده، به مکان مشخص شده، با تعداد مشخص شده، با قیمت درست و به مشتری درست" تعریف کرد.

در انتها

با انواع لجستیک از دیدگاه‌های مختلف آشنا شدیم و به بررسی عملکرد هر کدام از آن‌ها در سطح کلان و خرد پرداختیم. اگر شما هم برای سازمان یا کسب‌وکارخود به دنبال سیستم‌های نرم‌افزاری لجستیک و مدیریت زنجیره‌ی تأمین هستید، می‌توانید با کارشناسان ما در شرکت توسعه فناوری نیک آوازه تماس بگیرید و اطلاعات بیشتری در این زمینه به دست بیاورید.